Aborcja: zabieg z Jane. Tak Amerykanki pomagały sobie w aborcji

Zabieg z Jane to aborcja, którą studentki, gospodynie domowe, matki, feministki, ochotniczki po krótkim medycznym przeszkoleniu przeprowadzały dla kobiet, w czasach, gdy aborcja była w USA nielegalna. Działały w latach 1969 – 1973.

Fragment tekstu pochodzi z książki Milczenie owieczek Kazimiery Szczuki, s. 114-117, Warszawa 2004.

W tym czasie działało również radykalne, autonomiczne, kobiece podziemie aborcyjne, znane jako kolektyw Jane – od fikcyjnego imienia osoby, która na uniwersytecie w Chicago zapoczątkowała zorganizowane udzielanie informacji i pomocy kobietom poszukującym możliwości usunięcia ciąży. Chicagowska grupa stanowi w historii ruchu kobiecego swoisty fenomen. Studentki i działaczki feministyczne poważyły się na akt nieposłuszeństwa obywatelskiego idącego najdalej, jak to możliwe – zorganizowały sprawnie działającą sieć samopomocy i same nauczyły się przeprowadzać zabiegi, rozwijając technikę wczesnych aborcji metodą próżniową.

Między rokiem 1969 a 1973 przeprowadziły około jedenastu tysięcy nielegalnych zabiegów, których jakość i bezpieczeństwo były takie same jak w nowojorskich klinikach po legalizacji aborcji. Zabieg z Jane – bo tak się o tym mówiło, dla podkreślenia, że aborcja jest doświadczeniem, przez które kobieta przechodzi aktywnie (a zatem zabieg „z”, a nie „u” Jane) – był płatny. Kosztował średnio pięćdziesiąt dolarów. Była to realna, skalkulowana stawka, podczas gdy w „normalnym” podziemiu ceny sięgały w tym czasie tysiąca dolarów. Organizatorki serwisu, na ogół względnie dobrze sytuowane białe działaczki ruchu feministycznego, uważały, że zabieg to nie usługa, którą ktoś komuś powinien świadczyć za darmo, jak łaskę albo darmowe rozwiązanie kłopotu. Ale żadna kobieta nie była odsyłana – chyba że po wstępnym badaniu okazywało się że względy zdrowotne wymagają skierowania jej do szpitala. Ceny Jane były dostosowane do możliwości klientek – bogatsze płaciły więcej, aby umożliwić funkcjonowanie latającej klinice, przenoszonej z mieszkania do mieszkania. Często jednak, zwłaszcza w późniejszych latach, kiedy zgłaszały się w większości kobiety ubogie, zabiegi przeprowadzano za symboliczną opłatę albo zgoła za darmo.

Osoby działające w kolektywie Jane kierowały się zasadą pomagania kobietom – oznaczało to całościowe, medyczne i psychologiczne podejście do każdego przypadku. Zabiegi poprzedzane były konsultacjami, podczas których klientki Jane miały możliwość wejrzenia w motywacje swoich decyzji. Zdarzało się, że feministki uświadamiały kobietom i dziewczynom, przychodzącym na zabieg, że ich rzeczywistym pragnieniem jest donoszenie ciąży. Nie było to zresztą trudne do rozpoznania – kiedy kobieta przychodzi zdecydowana, należy jej udzielić pomocy: wesprzeć suwerenność decyzji i przeprowadzić zabieg. Kiedy przychodzi zapłakana, roztrzęsiona, nieraz przyprowadzona przez matkę albo zdenerwowanego chłopaka, rozmowa z uważną konsultantką wspiera suwerenność decyzji przeciwnej – o urodzeniu dziecka wbrew naciskom otoczenia. Ogromne znaczenie dla nielegalnych aborcjonistek miało udzielanie kobietom informacji o procedurze zabiegu, o antykoncepcji, o kontekście prawnym i społecznym, w jakim działało podziemie. Zabiegi przeprowadzano z użyciem znieczulenia miejscowego, aby kobiety nie czuły bólu albo czuły go minimalnie. W klinice Jane nie stosowano narkozy – kobiety podczas zabiegu nie podlegały uprzedmiotowieniu jako bezwolne, uśpione ciała, które nie wiedzą, co się z nimi dzieje. Zabiegom towarzyszyła czuła i uważna opieka asystentki, która opowiadała kobiecie przechodzącej zabieg, co się teraz z nią dzieje, trzymała za rękę, rozmawiała. Chodziło o oddemonizowanie aborcji, uczynienie z niej świadomego, medycznego i psychicznego przeżycia, które jest ważne, ale nie traumatyczne. Horror aborcji, zarówno nielegalnej, jak przeprowadzanej w szpitalu w sposób brutalny i poniżający kobiety, związany jest z wyparciem tego doświadczenia ze świadomości.

Większość kobiet nie chce wspominać własnej aborcji nie tylko dlatego, że raz podjęta decyzja jest ostateczna i nieodwołalna, a mogłaby wywoływać wątpliwości. Chodzi również o wymazanie z pamięci okoliczności zabiegu, które powracają niekiedy w prześladowczej postaci. Inaczej było z klientkami Jane. Wiele z nich wspomina po latach, że doświadczenie spotkania z feministkami w sytuacji przerażenia, desperacji, zaszczucia przez prawo i grozę szeptanych opowieści o molestujących rzeźnikach było początkiem ich nowej świadomości – szacunku do siebie, kierowania własnym losem, aktywności obywatelskiej. Działalność chicagowskiego kolektywu stała się modelem nie tylko autonomicznych działań ruchu kobiecego, ale również holistycznej, prokobiecej ginekologii, dążącej do przywrócenia godności i podmiotowości doświadczeniom miesiączki, bezpłodności, ciąży, aborcji, porodu czy chorób kobiecych. Wśród lekarzy, którzy obierają specjalizację ginekolog-położnik, spotyka się niekiedy takich, którzy mniej lub bardziej świadomie kierują się takim prokobiecym nastawieniem. Oddemonizowanie przerywania ciąży w przypadku podziemnego feministycznego serwisu aborcyjnego Jane polegało jednak na tym, że bezpieczne wspierające dla psychiki kobiet zabiegi przeprowadzały po przeszkoleniu osoby niemające profesjonalnego przygotowania. Był to rzadko notowany przez historię fenomen, kiedy „pokątne” aborcjonistki działały na rzecz kobiet, nie żerując na ich bezradności i złym prawie.