Wpływ przemocy fizycznej na seksualność cz. 2.

Pierwsza część tekstu Wpływ przemocy fizycznej na seksualność – tutaj.

Niemalże wszystkie zadania stawiane przed rozwijającą się osobą i opisane w tej książce mogą się wydawać trudne, jeżeli zdarzyło Ci się dorastać w domu pełnym przemocy fizycznej. Jedną z najszkodliwszych konsekwencji takiego życia jest przypuszczalnie wytworzenie błędnych skojarzeń z dotykiem. Jak wspomniałam w rozdziale 1., u podstaw zadowolenia z relacji seksualnej leży właściwe skojarzenie dotyku z miłością. Kojący dotyk pozwala na odprężenie. Nieświadomy związek między kojącym dokiem a bezpieczeństwem umożliwia ludziom osłabienie granic swojego ciała, co jest konieczne do wytworzenia głębokiej więzi seksualnej. Jednakże w rodzinie, w której dzieci bądź rodzice ulegają przemocy fizycznej, dotyk oznacza zwykle niebezpieczeństwo, ból, zdradę i strach.

selkar.pl

Przykład:  Beata przypomniała sobie pewną sytuację. Miała wtedy pięć lat i dotknęła ramienia silnie zdenerwowanego ojca. Jednak kiedy to zrobiła, ogarnęło ją poczucie niesmaku, gdyż zdawała sobie sprawę z tego. że nie robi tego z miłości, ale aby go uspokoić.

Przykład: Jakub cierpi na chroniczny lęk. W dzieciństwie często był bity przez ojca i nie odczuwa żadnej przyjemności fizycznej. Cały czas jest nerwowy. Kiedy jego dziewczyna dotyka go, Jakub nie czuje nic poza łaskotaniem. Nie jest w stanie odprężyć się na tyle, by cieszyć się zmysłową przyjemnością. Jego dziewczyna często gniewa się na niego, ponieważ gdy się kochają, chłopak zainteresowany jest tylko tym, by wejść w nią. Uściski i pocałunki są dla niego czymś nieprzyjemnym.

Ojciec Jakuba często uderzał go w głowę, szyję i ramiona. Obecnie dotykanie tych miejscach wywołuje u chłopaka podenerwowanie, Kiedy Julia, jego przyjaciółka, obejmuje go na powitanie, w pierwszym odruchu chce ją uderzyć. Chociaż nigdy tego nie zrobił, często na moment spina się i sztywnieje, nie będąc w stanie okazać ciepłych uczuć.

Przykład: Jako dziecko Zuzanna była bita, poszturchiwana i kopana tak często, że teraz odczuwa „awersję do dotykania”. Jej poczucie dotyku zostało zniszczone i prawie żadne wrażenie odczuwane na skórze nie sprawia jej przyjemności. Może nosić tylko niektóre rodzaje materiałów. Jest tak nadwrażliwa na dotyk, że ma kłopoty ze zbliżaniem się do własnych dzieci. W gorące, duszne dni, kiedy ciężko jest oddychać, Zuzanna nie może się zdobyć na to, aby dotknąć spoconej skóry dziecka. Nie interesuje jej też seks z własnym mężem.

Zespół stresu pourazowego

Stały kontakt z przemocą domową jest poważnym urazem psychicznym mogącym być potencjalnie szkodliwym dla życia. Niektóre ofiary takiej przemocy nigdy nie wychodzą z takiego stanu. jednym z powszechnych zaburzeń wynikłych z doświadczonej przemocy rodzinnej jest zespół stresu pourazowego (ang. Pou-Traumatic Stress Disorder — PTSD).

Według danych Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologicznego (American Psychiatric Association, 1994), zespół szoku pourazowego może się pojawić u osób poddanych traumatycznemu przeżyciu, jeżeli spełnione zostaną przy tym dwa warunki:

1. 1. „osoba doświadczyła lub była świadkiem (…) wydarzeń grożących śmiercią lub kalectwem własnym lub innych osób” i

2. 2. reakcją tej osoby byt silny lek, bezradność, [.,,) poczucie grozy [lub (w przypadku dziecka)] nieskoordynowane bądź zaburzone zachowanie”.

Jeżeli powyższe dwa warunki zostają spełnione, diagnozuje się PTSD, gdy zajdą dodatkowe okoliczności. Po pierwsze, osoba musi wielokrotnie odtwarzać traumatyczne zdarzenie co najmniej na jeden z poniższych sposobów:

1. częste i powtarzające się natrętne wspomnienia zdarzenia, złożone z obrazów, myśli bądź spostrzeżeń,

2. powtarzające się sny obrazujące wydarzenie,

3. działania lub wrażenia analogiczne do tych. które pojawiały się przy zjawisku traumatycznym; mogą to być na przykład: poczucie przeżywania zdarzenia na nowo, omamy czy retrospekcje analogiczne do tych, które często spotyka sic przy wynudzaniu ze snu czy w stanic odurzenia

4. silne napięcie psychiczne pojawiające się przy kontakcie i wewnętrznym i lub zewnętrznymi bodźcami symbolizującymi bądź przypominającymi pewne aspekty sytuacji traumatycznej

5. reakcje psychologiczne na kontakt z wewnętrznymi lub zewnętrznymi bodźcami symbolizującymi bądź przypominającymi pewne aspekty sytuacji traumatycznej.

Po drugie, osoba musi wykazywać „powtarzalne unikanie bodźców związanych z traumą i ograniczanie ogólnych reakcji (nieobecne przed zjawiskiem traumatycznym)”. Może to przybierać następujące formy:

1. próby unikania myśli, uczuć bądź rozmów powiązanych z traumą,

2. próby unikania działań, miejsc i ludzi przywołujących wspomnienia traumatycznego przeżycia,

3. niezdolność do przypomnienia sobie ważnych elementów traumatycznego zdarzenia,

4. widocznie zmniejszone zainteresowanie lub uczestnictwo w ważnych działaniach,

5. uczucie odseparowania od innych,

6. ograniczony zakres afektu (na przykład niezdolność do odczuwania miłości),

7. poczucie skrócenia przyszłości (na przykład myśli o niemożności rozwoju zawodowego, małżeństwa, posiadania dzieci czy osiągnięcia naturalnie długiego wieku).

Po trzecie, osoba musi wykazywać „powtarzające się objawy podwyższonego pobudzenia (nieobecnego przed traumą)”. Do takich objawów należą:

1. trudności w zasypianiu lub niespokojny sen,

2. podenerwowanie bądź wybuchy gniewu,

3. kłopoty z koncentracją,

4. nadmierna czujność,

5. przesadne reakcje lękowe.

Ponadto wszystkie te objawy muszą „utrzymywać się co najmniej przez miesiąc”, a „zaburzenie wywołuje silne napięcie psychiczne wyraźnie utrudniające prawidłowe funkcjonowanie społeczne, zawodowe, szkolne itp.

Nadmierna czujność i przesadne reakcje lękowe

Jeżeli w dzieciństwie stykałeś się z przemocą, w rodzinie, możesz zauważyć u siebie objawy PTSD, takie jak ciągłe zwracanie uwagi na otoczenie, napięcie nerwowe, potrzebę utrzymywania kontroli, nadmierną czujność czy przesadne reakcje lękowe. „Nadmierna czujność” oznacza stan, w którym nawet na chwilę nie osłabia się swojej gotowości do obrony fizycznej lub emocjonalnej. Osoby nadmiernie czujne ustawicznie obserwują swoje otoczenie, wypatrując zagrożenia i czując, że zawsze muszą mieć nad sobą całkowitą kontrolę. Z kolei O „przesadnej reakcji lękowej” mówimy wtedy, gdy ktoś na przykład podskakuje, słysząc niespodziewany odgłos lub czując czyjś dotyk. Takie objawy mogą powstrzymywać lub czasami nawet całkowicie blokować odczuwanie pożądania lub przyjemności seksualnej.

Przykład: Piotr pojawił się na terapii, narzekając na niski popęd płciowy i problemy z utrzymaniem erekcji.

Piotr nie jest w stanie także położyć się i szybko zasnąć. Nie potrafi się całkowicie odprężyć. Zwykle bębni palcami po stole albo nerwowo porusza nogami. Ciężko jest mu czerpać przyjemność z kontaktów seksualnych, ponieważ ma poważne kłopoty z odprężeniem się i otwarciem na dotyk.

Kiedy Piotr był młodszy, problemy te nie nękały go tak często, jego popęd płciowy był silniejszy, a erekcje pojawiały się spontanicznie. Teraz jednak, kiedy jest starszy, jego ciało nie reaguje na bodźce seksualne jak kiedyś. Aby osiągnąć erekcję, Piotr musi się rozluźnić i skupić na przyjemnych wrażeniach. Jednakże zaufanie drugiej osobie i odprężenie się sprawiają mu poważne kłopoty.

Kiedy Piotr analizuje swoje trudności związane z seksualnością i odprężeniem się, zaczyna wracać pamięcią do czasów dzieciństwa. Jego ojciec często bił matkę, a czasami także samego Piotra. Kiedy ojciec pił poza domem, Piotr nie był w stanie zasnąć. Kiedy był w domu, wówczas było to możliwe.

Piotr pamięta, że zamiast iść prosto do łóżka, często chodził po swoim pokoju tak długo, aż się tym zmęczył. Piotr pamięta też, że jego matka „nigdy nic spała” i „przez cała. noc czuwała”. Nawet teraz, wiele lat po rozwodzie, matka Piotra wciąż nie potrafi zapaść w głęboki sen.

Wczesne doświadczenia Piotra były chaotyczne i niebezpieczne. Takie środowisko rodzinne nic dawało mu możliwości odprężenia się i znalezienia bezpieczeństwa zarówno w swoim otoczeniu, jak i w swoim ciele. Teraz, gdy jest starszy i seks zaczał schodzić na drugi plan, niezaspokojona potrzeba spokoju i bezpieczeństwa daje o sobie znać.

Przyjrzyj się teraz tej części rozdziału 2., w której omówiłam techniki relaksacyjne i uspokajające. Przeczytaj ponownie opis ćwiczenia opartego na „pływaniu” (strona 68), w którym wyobrażasz sobie odprężenie podczas leżenia na ziemi bądź też podczas bezpiecznego unoszenia się na wodzie. Jeżeli jesteś osobą nadmiernie czujną, takie wyobrażenie będzie budziło w Tobie silny lęk.

Badacze analizujący zespół szoku pourazowego odkryli, że nawet pojedyncze traumatyczne zjawisko może zmienić reakcje chemiczne mózgu. W czasie takiego przeżycia organizm automatycznie przechodzi w stan „walki lub ucieczki”: serce zaczyna bić szybko, źrenice ulegają zwężeniu, a do mięśni zaczyna dopływać większa ilość krwi. W przypadku PTSD taka reakcja pojawia się w odpowiedzi na bodziec choćby nieznacznie przypominający okoliczności wystąpienia traumatycznego przeżycia. Osoby cierpiące na to zaburzenie mogą nawet nie pamiętać samego wydarzenia ani nie wiedzieć, co wywołuje u nich tak szkodliwą reakcję (van der Kolk et al., 1996).

Przykład: Jan, który w dzieciństwie i okresie dorastania był izolowany, bity i terroryzowany przez swojego ojca, napisał w kwestionariuszu oceny, że jego dzieciństwo było szczęśliwe. Nigdy się nie ożenił. Nigdy nie sądził, że zdarzy mu się coś przyjemnego. Zawsze zauważał w swoim otoczeniu wyłącznie zdradę i zagrożenie. Nawet teraz, kiedy jego ojciec jest już słaby i przebywa w domu starców, Jan jest przekonany, że zła energia ojcowska wciąż go otacza i jest w stanie mu zaszkodzić.

Autorzy badania, którego wyniki opublikowano w czasopiśmie „Psychology Today” (styczeń – luty 1992), odkryli, że traumatyczne przeżycia powodują wydzielanie się CRF, ważnego hormonu stresu. Nadmiar tej substancji sprawia, że osoby cierpiące na PTSD reagują na rzekome zagrożenie tak, jakby było ono prawdziwe. Z tego też powodu silna trauma może sprawić, że nawet słabe bodźce będą w stanie wywołać skrajne reakcje lękowe.

Z badań tych wynika, że kiedy dorastasz w domu pełnym przemocy, możesz cierpieć na pewne objawy PTSD, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Rzecz jasna, dość poważnie odbija się to na Twojej seksualności. W skrajnych przypadkach możesz stale przebywać w stanie bardzo silnego napięcia lękowego, w ogóle o tym nie wiedząc! Każdy z nas żyje bowiem tylko w jednym ciele i nie może bezpośrednio porównać swoich reakcji z reakcjami innych osób. Dlatego też możesz nie zauważać tego, że ciągły lęk, napięcie i nerwowość szkodliwie wpływają na Twoje życie (zwłaszcza seksualne), ani tego, że taki stan można zmienić.

selkar.pl

Przykład: Zuzanna pojawiła się na terapii, narzekając na ból pochwy i niski popęd płciowy. W dzieciństwie kobieta była zaniedbywana przez ojca i matkę alkoholiczkę, a niemalże cała mapa jej ciała była niebiesko-czerwona (w ćwiczeniu mapy ciała opisanym w innym rozdziale, kolor czerwony oznacza = nie dotykaj mnie tu pod żadnym pozorem, niebieski = dotyk w tym miejscu spodoba mi się lub nie, zależnie od sytuacji, przyp. mój – V.), za wyjątkiem niewielkiego zielonego miejsca (zielony = dotyk tego miejsca sprawia mi przyjemność) na wysokości szyi. Lubiła też, kiedy mąż obejmował ją rękami i przytulał.

Podczas omawiania braku poczucia bezpieczeństwa związanego z wynikami mapy ciała Zuzanna przypomniała sobie pewną poważną kłótnię w domu, gdy rodzice rzucali w siebie talerzami i grozili nożami. Ona sama starała się powstrzymać rodziców, pomimo że była jeszcze małą dziewczynką. Czasami zamykała się też w pokoju ze swoją młodszą siostrą, osłaniając ją własnym ciałem i mówiąc: „Zaraz wszystko będzie dobrze, oni się uspokoją”. Zuzanna chroniła siostrę przed przemocą i zagrożeniem, ale jej samej nikt nie chronił.

Kiedy pacjentka była w stanie pojąć źródło traumy i zagrożenia, z jakimi stykała się w przeszłości, zaczęła ćwiczyć techniki relaksacyjne i tworzenie bezpiecznego miejsca (patrz rozdział 2.). Patrząc realistycznie na poziom bezpieczeństwa w swoim obecnym życiu, zaczęła odzyskiwać zdolność do odprężania się i odczuwania przyjemności. Ból pochwy stopniowo również ustępował.

Jak wspomniałam już w rozdziale 2., do właściwego rozwoju seksualnego konieczna jest wiara w to, że świat jest przewidywalny, a ludziom można zaufać. Dlatego też, kiedy nie rozwiążemy problemu chronicznego lęku przed niebezpiecznym światem i nic przepracujemy dawnych urazów, lęk będzie ustawicznie wzrastał. Jako że w życiu odnosimy sukcesy, ale i porażki, to skupianie się wyłącznie na problemach jedynie pogłębi nasz cynizm i brak zaufania. Na końcu rozdziału znajdziesz ćwiczenia, które możesz wykorzystać do rozluźnienia własnego ciała, zwłaszcza traktując je jako uzupełnienie ćwiczeń z rozdziału 2.

Poczucie pełnego bezpieczeństwa wykształca się w czasie dorastania w troskliwym, kochającym otoczeniu. Do pewnego stopnia poczucie takie jest iluzją (żaden rodzic nie jest wszechmocny i nie jest w stanie ochronić dziecka przed zarażeniem się chorobą czy wpadnięciem pod samochód), ale jest to iluzja pomocna. Jeżeli dotyk przypomina Ci bezpieczeństwo odczuwane w relacji z matką, może on posłużyć jako „skrót” umożliwiający dotarcie do stanu odprężenia i spokoju (patrz rozdział 2.). Jeżeli Twoje życie rodzinne było pełne emocjonalnej i fizycznej zdrady, może to poważnie zakłócić poczucie bezpieczeństwa.

Przykład: Sandra, poważnie zaniedbywana przez agresywną, matkę, miała kłopoty z osiągnięciem podniecenia i orgazmu. W trakcie terapii przez wiele miesięcy usilnie próbowała pozbyć się emocjonalnego „pancerza” wynikłego z ciągłego napięcia nerwowego. Po osłabieniu napięcia mogła zaakceptować to, że jest istotą seksualną.

Pewnej nocy udało się jej osiągnąć nieznany jej dotąd poziom podniecenia i jedności z mężem. Doświadczenie to bardzo ją przestraszyło, gdyż oznaczało dla niej porzucenie kontroli otoczenia i ciągłego mówienia sobie, że to, co robi, wynika tylko i wyłącznie z jej woli. Kilka dni później Sandra miała straszny sen, w którym była ścigana przez swoją matkę i uciekła jej, docierając do „bezpiecznego miejsca” stworzonego w trakcie terapii.

Sandra podświadomie czuła, że jeżeli pozwoli sobie na osłabienie czujności w dowolnej kwestii, nawet w chwili przeżywania orgazmu z ukochanym partnerem, wówczas będzie to oznaczać nadmierną ufność i wrażliwość, która zwróci się przeciwko niej.

Odwrócenie ról: dzieci grające rodziców

Dzieci, których rodzice bili się między sobą, często doświadczają odwrócenia roli (jako że 95% bitych małżonków stanowią kobiety, w dalszej części tekstu będziemy mówić wyłącznie o nutkach). Jeżeli dziecko czuje, że musi podjąć działanie polegające na ochronie matki, wówczas traci jednocześnie poczucie tego, że może być chronione przez matkę. Niektórzy badacze kwestii przemocy nazywają to zjawisko „pseudodorosłością”, gdyż polega ono na przejawianiu zachowań typowych dla osób dorosłych, chociaż w rzeczywistości wciąż się jest jedynie przestraszonym dzieckiem (Jaffe, Wolfe, Wilson. 1990).

Badania wykazały, że bite kobiety często zapadają na rozmaite choroby tak cielesne, jak i psychiczne (przykładami tych ostatnich mogą być depresja i lęk). W wyniku działania ustawicznego lęku

matka małe czasami zachowywać się w sposób wykazujący bezradność i dezorientację, nie będąc w stanie otaczać dziecka opieką (Walker, 1984). Ponadto przeciętna kobieta zarabia zwykle znacznie mniej niż przeciętny mężczyzna; dlatego opuszczenie agresywnego małżonka nie zawsze musi się przekładać na znaczną poprawę sytuacji rodzinnej. Wyniki badań wskazują też na to, że dzieci matek doświadczających przemocy często stają też przed zjawiskami wzmagającymi lęk, takimi jak separacja od znajomych i ukochanych osób, ubóstwo, kiepskie warunki bytowe, przeludnienie czy częste przeprowadzki. Obserwowanie przemocy może wykształcić potrzebę ciągłego utrzymywana kontroli. Odwrócenie ról może poważnie ograniczać zaufanie i zdolność do tworzenia intymnych związków.

Przykład: Beata była w młodości świadkiem tego, jak jej ojciec brutalnie bił matkę, którą ona starała się opiekować. Doprowadziło to do pojawienia się kłopotów natury seksualnej w dorosłym życiu. Do seksuologa Beata trafiła, uskarżając się na anorgazmię. Była bardzo spięta i mało wrażliwa na dotyk, który odbierała jako nieprzyjemne łaskotanie. Jej mapa ciała zawierała bardzo niewiele zielonych obszarów. Ojciec Beaty był agresywnym i gwałtownym alkoholikiem. Kiedy był pijany, często groził matce śmiercią i straszył ją bronią. Pewnego dnia był tak wściekły, że rozbił ścianę samochodem i wjechał do salonu.

Matka Beaty nie miała wystarczająco dużo siły, aby opuścić męża, gdyż ten po każdym wybuchu agresji był czuły i starał się jej wynagrodzić swoje zachowanie. Nie sądziła, że będzie w stanie utrzymać się sama, a mąż zapewniał jej dostatnie życie.

Jako że matka Beaty była osobą dużo delikatniejszą niż jej córka, Beata nigdy nie narzekała i nie okazywała strachu, ale próbowała zapanować nad wszystkim. Była też „ulubioną córeczką tatusia”, który nigdy jej w żaden sposób nie skrzywdził, co ona starała się wykorzystywać do uśmierzania gniewu ojca, aby ten nie krzywdził jej matki i siostry.

Kiedy Beata uświadomiła sobie znaczenie szokujących przeżyć z dzieciństwa, poczuła wzbierające w niej gniew i urazy. Kiedy jednak zaczęta wyrażać swoją wrażliwość słownie, jej potrzeba emocjonalnego „opancerzania się” zaczęła słabnąć. „Łaskotliwość” ustała, a sama Beata zauważyła, że dotykanie stopniowo sprawia jej coraz większą przyjemność.

Dorastanie w rodzinie pełnej przemocy może mieć poważny wpływ na tożsamość seksualną, jak wspomniałam w rozdziale 4., rozwój poczucia tożsamości seksualnej opiera się na tym, jak postrzegamy naszych rodziców. Doświadczanie przemocy zaburza nasze wyobrażenia o pici tak ofiary, jak i sprawcy przemocy. Nieco upraszczając problem, możemy powiedzieć, że dzieci będące świadkami przemocy muszą utożsamić się albo z jej sprawcą, albo z ofiarą! Dorośli mający takie doświadczenie dużo częściej starają się wyprzeć nieprzyjemne wspomnienia z dzieciństwa niż zaakceptować nieprzyjemną prawdę. Wypieranie i zaprzeczanie własnej przeszłości napędza zaś podobne zachowania w przyszłości.

Badania wykazały, że chłopcy, którzy dorastają z agresywnymi ojcami, mają większe szanse na to, że będą stosować przemoc wobec żon, niż chłopcy, którzy wychowywali się w rodzinach spokojnych (Pagclow, 1984). Mimo to duża część chłopców odrzuca reprezentowany przez ich ojców model męskiego zachowania.

Sama świadomość szkodliwości przemocy obserwowanej lub doświadczanej w dzieciństwie bądź okresie dorastania nie wystarczy do tego, aby uchronić się przed zaburzeniem postrzegania płci. Beata dorastała bowiem w przekonaniu, że wszystkie kobiety są słabe. Ponadto jej matka uprawiała seks ze swoim mężem, nawet kiedy ten traktował ją bardzo źle, co zaburzyło seksualność jej córki. Beata postanowiła, że stanie się kobietą inną niż jej matka: będzie silna, nie będzie wiązać się seksualnie i nie pozwoli sobie na zależność od mężczyzny.

Bartek, o którym wspominałam już wcześniej, także wiązał męskość z agresją. Chciał być czuły względem kobiet w każdej sytuacji, gdyż inaczej — w swoim mniemaniu — będzie takim samym potworem jak jego ojciec. Na przykładzie Bartka i Beaty widzimy  zatem, jak niemożność pozytywnej identyfikacji z własną płcią wywołała problemy natury seksualnej.

Rolę właściwej samooceny w procesie rozwoju seksualności opisałam już w rozdziale 5. Jeżeli Twoi rodzice często kłócili się ze sobą, wówczas żadne z nich nie poświęcało odpowiednio dużo czasu na opiekowanie się dziećmi czy też ich socjalizowanie bądź nadzorowanie. W domu chaotycznym każdy jest skazany na własne siły, rodzeństwo zaś często ze sobą rywalizuje. Poza tym samoocena może być też zaburzona poczuciem wstydu wynikłym z dorastania w patologicznej rodzinie.

Jeżeli sam padałeś ofiarą przemocy domowej, wówczas możesz uznać, że jesteś osobą bezwartościową. Nieprzyjemne uczucia związane ze świadomością tego, że ludzie, mający Cię chronić, byli Twoimi prześladowcami, mogą być bardzo silne (Brownc, 1991).

W rozdziale 6. omówiłam kwestie związane z władzą i kontrolą w rodzinie, a także ich związek z ekspresją seksualną. Dzieci, których rodzice były osobami autorytarnymi i pozbawionymi empatii, często łączą miłość i władzę w sposób uniemożliwiający im tworzenie zdrowych związków intymnych w życiu dorosłym. Jak wynika z rozdziału 9., dzieci doświadczające przemocy mogą nieświadomie wiązać seksualność z fantazjami o zemście. Mogą też obawiać się innych ludzi na tyle silnie, by nie wchodzić z nimi w równoprawne związki. W najgorszym możliwym przypadku zaburzona seksualność może znaleźć ujście w masturbacji połączonej z fantazjami natury sadystycznej, które będą odgrywane w dorosłym życiu, przekształcając się tym samym w przestępstwa seksualne.

Jeżeli jesteś ofiarą przemocy rodzinnej, mogło to zaburzyć Twoją seksualność i sprawić, że została ona skoncentrowana na kwestiach siły i władzy, ale bardziej prawdopodobne jest to, że będziesz raczej „odcinać się”, niż „odreagowywać”. Doświadczanie przemocy często prowadzi bowiem do zahamowań i dysfunkcji seksualnych. Dość powszechne jest przy tym przekonanie, że pociąg seksualny jest niebezpieczny, ponieważ może prowadzić do bezsilności. Inną powszechną konsekwencją może być też niechęć do dzielenia się własnym ciałem.

Przykład: Diana pojawiła się na terapii małżeńskiej wraz z Erykiem, swoim mężem. Oboje bardzo się kochali, ale jednocześnie często kłócili się o kwestie związane z władzą w związku. Poza tym Eryk lubił seks, którym Diana nie była zainteresowana.

Diana pochodziła z rodziny, w której rodzice fizycznie atakowali się wzajemnie. Dlatego też dorastała w stanie ciągłego napięcia nerwowego, sądząc, że jest to coś normalnego.

Jej rodzice tak często kłócili się i bili, że Diana czasami zastanawiała się, czy po powrocie do domu zastanie ich oboje żywymi. Jako dorosła kobieta Diana borykała się też z poważnym napięciem nerwowym i przez cały czas obserwowała otoczenie, w każdej chwili spodziewając się kłopotów.

W okresie dzieciństwa i dorastania wydawało się jej, że niezależnie od bodźca, reakcja rodziców zawsze sprowadzała się do bicia. Kiedy pewnego dnia miała wypadek na rowerze i wróciła do domu, krwawiąc z kilkunastocentymetrowej rany na nodze, matka obrzuciła spojrzeniem córkę, jej ranę i poplamione krwią ubranie, po czym uderzyła ją w twarz.

Diana szybko wyprowadziła się z domu i wyszła za mąż, chcąc znaleźć nieco spokoju i działać zgodnie ze swoją wolą. Jednak asertywne i nieco dominujące zachowanie jej męża przywołało dawne wspomnienia. Postanowiła zatem, że nie pozwoli mu się kontrolować, co doprowadziło do zaburzenia zdolności nawiązywania kontaktów seksualnych. Nie była w stanie całkowicie się odprężyć, a dodatkowo miała wrażenie, że seks jest formą podporządkowania się, którego starała się za wszelką cenę uniknąć. Dopiero po wielu miesiącach terapii zrozumiała, jak szkodliwe środowisko rodzinne zaszkodziło jej rozwojowi, dzięki czemu mogła odzyskać zdolność do normalnego funkcjonowania w związku, pojąć, jak bardzo kocha męża, i otworzyć się na kontakt seksualny.

Przykład: Helena pochodziła z chłodnej emocjonalnie rodziny, w której istniała ścisła hierarchia. Ojciec rządził matką, która z kolei rządziła dziećmi. Matka często je biła, aby zmusić je do robieniu tego, co chciała. W domu było też dużo pracy, więc córki pomagały matce w gotowaniu, sprzątaniu i zmywaniu.

Pieniędzy nigdy nie wystarczało i rodzina żyła dość skromnie. Helena, jako jedna z młodszych dzieci, nosiła ubrania po starszych braciach i siostrach. Pewnego dnia Helena wygrała w szkolnym konkursie książkę, którą z dumą pokazała rodzicom. Matka natychmiast odebrała jej nagrodę, mówiąc, że taka książka jest już w domu i w przyszłości któreś z dzieci mogło ją wykorzystać jako prezent, gdy zostanie zaproszone na urodziny. Protest Heleny spotkał się z kolejnym klapsem.

Kiedy Helena dorosła i wyszła za mąż, nigdy nie czuła się dobrze, gdy była dotykana. Miała też poważne opory przed kontaktami seksualnymi z mężem. Czuła, że jej ciało jest jedną z niewielu sfer, którą posiada na własność, i nie chciała się nim dzielić.

Innym tematem ważnym dla osób pochodzących z rodzin pełnych przemocy jest poczucie wyobcowania i braku zdolności społecznych. Nauczenie się kontaktowania z innymi ludźmi jest bardzo ważnym etapem rozwoju seksualnego dziecka (patrz rozdział 8.). Agresywni rodzice często jednak sądzą, że dziecko jest ich własnością i mogą powstrzymywać je od nawiązywania przyjaźni i kontaktowania się z ludźmi znajdującymi się w ich otoczeniu. Badacze odkryli, że dzieci stykające się z przemocą domową posiadają niższe zdolności społeczne niż pozostałe dzieci (Wolfe, Jaffe, Wilson, Zak, 1988; Westra, Martin. 1981).

Rodziny, w których dochodzi do znęcania się nad dziećmi, nawiązują również mniej kontaktów niż inne. Badacze odkryli, że agresywni rodzice częściej przenoszą się z miejsca na miejsce, prawdopodobnie po to, aby unikać problemów z prawem. To, co dzieje się w ich domach, jest zwykle utrzymywane w tajemnicy. Zwykłe nie chcą także, aby dzieci przyprowadzały do domu swoich przyjaciół, ponieważ obawiają się, że ci zauważą przemoc, będącą w rodzinie na porządku dziennym.

Przykład: Aleksandra spędziła swoje dzieciństwo odcięta od rówieśników, gdyż w domu stykała się i przemocą, która jej zdaniem nie była akceptowana społecznie. Jej matka uciekała od ojca wraz z córką i synem, „ukrywając’” się przez wiele miesięcy w przytułku. To nie pozwalało dziewczynce nawiązywać i podtrzymywać kontaktów towarzyskich. Aleksandrze było wstyd za zachowanie ojca i nie chciała pokazywać innym, jak bardzo wpłynęła na nią sytuacja w domu. Do czasu ukończenia liceum nie miała żadnych bliskich przyjaciół i jej zdaniem poczucie wstydu i społecznego prześladuje ją do tej pory, gdyż nawet jako dorosła kobieta wciąż ma problemy z nawiązywaniem przyjaźni.

Ocena szkód

Jeżeli zdarzyło Ci się dorastać, obserwując przemoc lub doświadczając przemocy we własnej rodzinie, mogły na tym ucierpieć różne aspekty Twojej seksualności, opisane w niniejszej książce. Najczęstszym wynikiem kontaktu z przemocą jest zahamowanie seksualne.

Poniższe ćwiczenia, wraz z ćwiczeniami zawartymi na końcu rozdziału 2., pomogą Ci w określeniu związku pomiędzy swoją seksualnością a przemocą i ułatwią Ci czerpać przyjemność w związkach emocjonalnych, uwalniając Cię od chronicznego napięcia i patologicznych zahamowań seksualnych.

Jeżeli masz skłonności do nieodpowiedzialnych zachowań seksualnych, stanowiących sposób na rozładowanie napięcia, zacznij od ponownego przeczytania rozdziałów 6. i 9., a także zapoznana się z lekturami uzupełniającymi odnoszącą się do tematów opisywanych w tych dwóch rozdziałach.

Ćwiczenia

selkar.pl

Zanim zaczniesz wykonywać poniższe ćwiczenia, upewnij pomyślnie wykonałeś „tworzenie bezpiecznego miejsca” i opanowałeś ćwiczenia z rozdziału 2. Odzyskanie kontroli nad własnym ciałem jest ważnym zadaniem, które jest niezbędne dla odbudowy zdrowej seksualności. Poza tym przed otwarciem się na nieprzyjemne wspomnienia z trudnej przeszłości należy poznać sposoby odzyskiwania spokoju i poczucia bezpieczeństwa.

Kwestionariusz objawów przemocy

Które z poniższych objawów i zachowań zauważasz u siebie? Zaznacz wszystkie, które odnoszą się do Ciebie, i zapisz obok nich konkretne przykłady z życia.

Obawa przed asertywnością:

Lęk przed gniewem w związku:

Nadmierna kontrola osobistych granic:

Lęk przed zależnością:

Lęk przed opuszczeniem:

Nieufność względem innych:

Skupienie na kwestiach władzy i kontroli w związku:

Poczucie konieczności stałego utrzymywania kontroli:

Poczucie niezdolności do bycia kochanym, niska samoocena:

Poczucie izolacji społecznej łub kłopoty z socjalizacją i nawiązywaniem przyjaźni:

Pancerz emocjonalny:

Trudności w odprężeniu się i rozluźnieniu ciała:

„Odprężanie się” jest przyczyną lęku i uczucia utraty kontroli:

Przesadna reakcja lękowa:

Niski poziom przyjemności płynącej z dotyku:

Niechęć do dzielenia się ciałem z kimś innym:

Wysoki poziom lęku niespecyficznego:

Skojarzenie miłości z przemocą:

Zniekształcona identyfikacja płciowa:

Oceń historię przemocy w swojej rodzinie

Wykorzystanie mapy ciała

Postępuj zgodnie z instrukcją tworzenia mapy ciała (strona 53), a następnie wykonaj następujące ćwiczenie:

Dla każdego obszaru zaznaczonego na czerwono postaraj się odkryć przyczyny tego, że dotykanie go wywołuje u Ciebie nieprzyjemne odczucia. Czy masz jakieś złe wspomnienia związane z tą partią ciała? Jeżeli tak, zapisz je poniżej.

Po kilku miesiącach wykonywania ćwiczeń z rozdziału 2 ponownie stwórz mapę ciała. Porównają ją z poprzednią mapą.

Wykorzystanie obrazów do stawienia czoła przemocy

Wybierz najintensywniejsze wydarzenie, które pamiętasz ze swojego dzieciństwa, i opisz je szczegółowo. Postaraj się przypomnieć sobie jak najwięcej — widoki, dźwięki, zapachy. Odtwórz scenę w pamięci. Wróć teraz do pierwszego ćwiczenia z tego rozdziału (kwestionariusza objawów przemocy) i sprawdź, czy Twoje skojarzenia miłości i przemocy uległy zmianie.

Genogram przemocy

Przemoc często jest problemem przejawiającym się w wielu pokoleniach. Jeżeli znasz historię swojej rodziny, sporządź drzewo genealogiczne i zaznacz, którzy z Twoich przodków byli agresywni względem swoich dzieci.

Zmiana systemu przekonań

Istnieje wiele przekonań, które mogą być przyczyną barier seksualnych. Zaznacz wszystkie te, które są prawdziwe w Twoim przypadku, i dopisz do nich zdanie podważające ich sens.

Przemoc w rodzinie jest rzeczą typową:

Świat jest niebezpieczny:

Nie sądzę, by kobieta naprawdę chciała mieć kontakt seksualny z mężczyzną:

Aby być dobrym mężczyzną, innym niż mój ojciec, muszę absolutnie zawsze być delikatny i uprzejmy:

Nie jest bezpiecznie uzależniać się od partnera tak, jak moja matka uzależniała się od ojca:

Kobiety są agresywne i szalone:

Zbliżanie się do mężczyzny nie jest bezpieczne:

Pokonywanie złych snów

Jeżeli masz kłopoty z nieprzyjemnymi marzeniami sennymi, w których dawny prześladowca nadal Cię nęka:

1. Zacznij zapisywać wszystkie złe sny w dzienniku. Przez pierwsze dwa tygodnie ograniczaj się tylko do zbierania danych.

2. Następnie, w trzecim tygodniu, zacznij wykonywać poniższe ćwiczenie co najmniej trzy razy w tygodniu (co najmniej raz dziennie) przed zaśnięciem:

-Zamknij oczy i głęboko oddychaj.

-Wyobraź sobie, że prześladowca zmniejsza się do rozmiarów palca.

-Następnie wyobraź sobie, że maleńki prześladowca wygraża Ci małymi pięściami i krzyczy piskliwym głosikiem, przez co cała sytuacja zaczyna być śmieszna.

3. Po ośmiu tygodniach przeanalizuj ponownie złe sny zapisane w dzienniku i sprawdź, w jaki sposób się zmieniły.

Fragment tekstu pochodzi z książki Aline Zoldbrod, Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o swojej seksualności, s. 281-300.