Seksualność jest integralną częścią osobowości każdego człowieka, częścią której rozwój zależy od zaspokojenia podstawowych ludzkich potrzeb, takich jak potrzeba kontaktu, intymności, przyjemności, wyrażania uczuć, czułości, miłości. Pełen rozwój seksualności jest warunkiem koniecznym dla indywidualnego, międzyludzkiego oraz społecznego zdrowia.
Potrzeby o charakterze seksualnym człowiek wykazuje niemalże od urodzenia i to one właśnie kształtują jego osobowość. Trauma środowiskowa, czynniki konstytucjonalne, bądź oba te uwarunkowania, mogą przyczynić się do ustania rozwoju, którego konsekwencją są problemy różnorakiej natury, utrzymujące się do dorosłości. Rozwój seksualny opiera się na bazie biologicznej, a kształtuje go związek dziecka z opiekunem, w którego rolę wciela się zwykle matka.
Wczesne zachowania rodzicielskie, szczególnie macierzyńskie, kreują sferę seksualną człowieka. Tyczy się to zarówno dziewcząt jak i chłopców, jednakże zróżnicowanie w zakresie przejawów i tempa rozwoju przedstawicieli obu płci sprawiają, iż doświadczanie płciowości ma dla nich odmienny charakter. Uwidacznia się to zarówno w sferze wewnętrznej jak i w zachowaniach seksualnych. Celem rozwoju seksualnego dziecka płci żeńskiej jest integracja miłości i agresji oraz przejście spod wpływu rodziców w obręb oddziaływań rówieśników.
Rozwój w toku całego życia
Obecnie uważa się, że rozwój człowieka trwa całe jego życie (także rozwój seksualny). Nawet okres dorosłości nie jest końcowym etapem rozwoju. Człowiek dorosły zmienia się zarówno w sferze biologicznej (cielesnej) jak i psychicznej czy społecznej. Na rozwój wpływają różnorodne czynniki, począwszy od biologicznych – genetycznych, morfologicznych, hormonalnych, poprzez psychologiczne, na społecznych i kulturowych skończywszy.
Cechą rozwoju jest plastyczność, która niejednokrotnie powoduje zmiany ustalonych wcześniej procesów i właściwości, dlatego też ludzie zmieniają swoje upodobania a preferencje, np.: seksualne, kształtują się w różnych etapach życia. Ponadto unikatowość ludzkich biografii a także różnorodność ludzkich zachowań powoduje, iż pomimo podobieństw w przebiegu rozwoju człowieka, jest on procesem indywidualnym – u każdej osoby przebiega nieco inaczej.
Specyfika rozwoju psychoseksualnego polega na wykształceniu się specyficznych emocji, potrzeb, motywów i wyborów prowadzących do zaangażowania erotycznego w okresie dojrzałości. Dziewczęta w toku rozwoju dążą do tworzenia różnego rodzaju więzi opartych na aspekcie uczuciowym i fizycznym. Kontakt fizyczny stanowi nieodłączny element całego cyklu rozwoju psychoseksualnego.
Rozwój psychoseksualny dziewcząt
Pierwszy etap rozwoju trwa mniej więcej do 3 roku życia dziecka. Jego podstawą jest relacja dziewczynki z matką. W tym okresie zainteresowanie matki płcią dziecka jest bardzo wyraźne. Matka podczas czynności pielęgnacyjnych zajmuje się przecież ciałem córki, przez co komunikuje jej akceptację i zadowolenie wynikające z ich wzajemnej bliskości fizycznej. Z racji tego, że obie są tej samej płci więź rozwija się a to sprawia, iż dziewczynka kształtuje pojęcie swojej płciowości. Pozostaje bowiem w kontakcie fizycznym z dorosłą, ważną dla siebie osobą (matką), która posiada poczucie własnej płci – wie, że jest kobietą.
Dziewczynka, osiągając 3 rok życia, wkracza w kolejną fazę rozwoju, która kończy się, gdy ma około 6, 7 lat. Jest już na tyle dojrzała, by zmienić obiekt zainteresowania z matki na ojca, nie tracąc przy tym bliskiego związku z matką. Tak więc dziewczynka pomiędzy 3 a 7 rokiem życia poszerza swoje relacje. Ojciec jako osoba przeciwnej płci, w sposób szczególny budzi jej zainteresowanie – staje się obiektem seksualnym. Dziewczynka potrzebuje nawiązania z nim bliskiej więzi. Pragnie zainteresowania ojca jej płcią i akceptacji z jego strony, co utwierdza ją w poczuciu, że jest kobietą.
Faza ta związana jest z doznaniami akceptacji i frustracji jednocześnie. Akceptacji, ponieważ ojciec upewnia córkę, iż może bezpiecznie ujawniać swoje pragnienia seksualne względem niego i jednocześnie pokazuje swoją odpowiedzialność za to, aby nigdy nie zostały one zrealizowane – budzi w dziecku frustrację. To uczy dziewczynkę poszukiwań partnera w kręgach rówieśniczych i przekonania o niedostępności seksualnej rodziców i wszystkich dorosłych. Nadto przygotowuje dziewczynkę do występującej w związkach seksualnych rywalizacji i agresji.
Po ukończeniu 6, 7 roku życia treść zainteresowań dziewczynki przenosi się z płaszczyzny seksualnej na płaszczyznę społeczną. Jest to okres, w którym dziewczynka zaczyna wchodzić w wiek szkolny i coraz większą rolę w rozwoju jej seksualności odgrywają rówieśnicy. Seksualność w tym czasie zostaje wyparta – pożądanie seksualne ulega utajeniu. Rodzice jawią się dziewczynce jako osoby aseksualne, podobnie jak rówieśnicy i ona sama. Świat przyszłej kobiety dzieli się na osoby obce, które mogą być seksualne i osoby bliskie, niekojarzone z seksualnością. Odpowiada temu oddzielenie miłości od agresji i niemożność ich łączenia.
Dodatkowo czas ten charakteryzuje dążenie do kontaktu, zarówno z dziewczętami jak i chłopcami, co formuje różnorodne i cenne w życiu dorosłym umiejętności. Grupa rówieśnicza umożliwia ćwiczenie zachowań, których nie da się szkolić z dorosłymi i tym samym wspiera rozwój psychoseksualny. Dziewczynka kształtuje zachowania społeczne, które przystosowują ją do budowania relacji, zwłaszcza intymnych. I tak, w grupie dziewcząt uczy się współdziałania, współzawodnictwa, przewodzenia, podporządkowania, porównuje także własny rozwój z rozwojem innych, co stanowi zapewnienie, że nie dzieje się nic nienaturalnego. Grupa mieszana natomiast, jest środowiskiem, które służy do rozwijania umiejętności zachowania się względem osób odmiennej płci i poznania ich potrzeb.
W momencie gdy dziewczyna potrafi zwracać się ku grupie rówieśników, posiada praktykę kontaktów z rodzicami oraz wiedzę na temat płci a więc jest bogata w doświadczenia, wchodzi w okres dorastania.
Dorastanie
Dorastanie to czas przejściowy, między seksualnością dziecięcą a seksualnością człowieka dorosłego, który występuje typowo pomiędzy 12 a 18 rokiem życia. Dokonujące się w tym okresie przemiany są kontynuacją procesów wcześniejszych, jednak posiadają zupełnie nowy, w pewnym sensie rewolucyjny charakter. Dorastanie przebiega bowiem dość burzliwie. Stanowi fazę przygotowania do umiejętności stworzenia związku autonomicznego, jeśli chodzi o wpływy rodzicielskie i rówieśnicze, w którym partnerzy integrują dwa aspekty ludzkiej seksualności – miłość i agresję. Cechą charakterystyczną tej fazy rozwoju jest budzenie się podniecenia seksualnego i gotowość do zaspokojenia go oraz pragnienie nawiązania bliskiej więzi z rówieśnikiem.
Początkowo oba te dążenia funkcjonują rozłącznie, czasami odbierane są jako sprzeczne ze sobą, co jest wynikiem wyparcia pożądania, które zaszło w okresie wcześniejszym. Następuje więc rozdźwięk pomiędzy uczuciowością i pożądaniem, czyli oddzielenie czułości i miłości od pożądania i agresji. Dezintegrację tę nastolatki przeżywają bardzo różnie, także w skrajnie odmienny sposób próbują ją rozwikłać.
Dylemat seksualno-miłosny dziewczynka rozwiązuje poprzez wykluczenie seksu. Zatem dezintegracja seksualna początkowej fazy dorastania wyraża się w postaci demonstracyjnego zaprzeczenia i eliminowania seksualności – nastolatki unikają kontaktu, nawet z treściami seksualnymi, deklarując permanentną ascezę. W rezultacie, rozwijająca się seksualność młodej kobiety doświadczana jest przez nią jako pragnienie uczuciowej więzi.
Dziewczyna, chcąc zaspokoić potrzebę więzi, dąży do bliskości. Poszukuje osoby, którą mogłaby obdarzyć zaufaniem i czułością w zamian otrzymując to samo. Swoje uczucia kieruje najczęściej w stronę chłopców, choć zdarza się, że interesują ją osoby tej samej płci. Dążenie ku zrozumieniu, trosce i uczuciu pozbawionym zabarwienia seksualnego są powodami, dla których dziewczynka tworzy bliską relację z koleżanką. Te przyjaźnie pomiędzy dziewczętami są raczej nietrwałe. Bywa też, że przekształcają się w romantyczne relacje, stanowiąc tym samym pierwszą oznakę homoseksualnych preferencji*.
Warty podkreślenia jest fakt, iż w grupie dziewcząt wpływ osób tej samej płci nie ma tak unikalnego charakteru jak w grupie chłopców. Dziewczęta rzadko „ćwiczą” seksualne zachowania z przyjaciółkami, nieczęsto też zbiorowo porównują funkcjonowanie swojego ciała.
Seksualność uaktywnia się w kolejnej fazie okresu dorastania, około 16 roku życia, kiedy to stany pobudzenia seksualnego zaczynają dobijać się do świadomości młodej osoby. Wyobraźnia tworzy wówczas wizje więzi zawierającej elementy seksualne. Gdy dochodzi do stworzenia związku, w jego ramach występują seksualne zachowania. Pojawia się akceptacja seksualności i zrozumienie dla złożonej natury potrzeby seksualnej. Następuje integracja bliskości fizycznej i emocjonalnej. Ta integracja czułości i agresji, będąca osiągnięciem dorastania, stanowi podłoże dla stworzenia trwałego związku, w którym miłość i pożądanie tyczą się jednej osoby.
Dorosłość
Kolejną fazą rozwoju psychoseksualnego, następującą bezpośrednio po burzliwym okresie dorastania, jest etap dorosłości. Dorosłość charakteryzują nieprzerwanie toczące się w kobiecie przemiany biologiczne oraz psychiczne. Następuje także ciągła reorientacja życia społecznego. We wczesnym okresie dorosłości kobieta wybiera osobę, z którą chce spędzić życie, następnie (najczęściej) zostaje matką, po czym na etapie średniej dorosłości doświadcza braku możliwości prokreacyjnych. W okresie później dorosłości doznaje starzenia się organizmu, izolacji społecznej i bardzo często utraty najbliższej osoby. W fazie dorosłości uczucia, postawy i zachowania kobiety nie są ostatecznym etapem jej rozwoju.
Jak wynika z powyższych rozważań, seksualność to nie tylko kontakt fizyczny, choć w potocznym rozumieniu głównie z nim jest kojarzona. Seksualność jest złożona i wielowymiarowa, jest częścią osobowości każdego człowieka, jest tym, co wyraża się poprzez emocje, intelekt, wyobraźnię oraz wiele rodzajów zachowań.
* Homoseksualność to wyłaczne ukierunkowanie zainteresowań i potrzeb w stosunku do osób tej samej płci, któremu nie muszą towarzyszyć seksualne zachowania, a preferencje homoseksualne nie muszą wiązać się z homoseksualnością – mogą oznaczać czasowe zainteresowanie osobami tej samej płci.
Autorka, Joanna Moczulska jest psycholożką Zajmuje się m. in. psychoterapią, poradnictwem psychologicznym i seksuologicznym.
