Czerwony namiot – książka i wystawa

Chciałabym opowiedzieć jedną scenę z życia. To było już wiele lat temu. Pojechałam do Izy na noc z moim chłopakiem. Miałam wtedy okres. Obudziłam się rano i zobaczyłam, że zaplamiłam pościel. W sumie nie lubię tego określenia „zaplamiłam”. Po prostu zostawiłam ślad. Pamiętam, że wtedy myślałam: „Kurde, jak się jej tu przyznam, że taką pamiątkę zostawiłam…” Poszłam do niej i takim głosem… wyduszam z siebie: „Wiesz co, Iza, tak się stało, że właśnie tutaj zostawiłam ci ślad”. Byłam zażenowana tym faktem. A Iza popatrzyła na mnie z taką radością i powiedziała: „Cudownie! Będę miała prześcieradło z krwią Iwony Demko!” To było fantastyczne! I chciałam powiedzieć, że to jest superowa historia i życzę wszystkim wam takich koleżanek. Naprawdę. Żebyście mogły obudzić się u kogoś i żeby ta osoba w ten sposób reagowała na ślad pozostawiony na pościeli. To było dla mnie niesamowite.
– Iwona Demko”

Tę opowieść znajdziecie w książce Izy-Moczarnej Pasiek pt. Czerwony namiot. Ćwiczenia z krwawienia, która dostępna jest też do pobrania na komputer tutaj – ze strony Domu Norynberskiego, w którym 19 września odbędzie się wernisaż wystawy poświęconej miesiączce (link na dole strony).

„Czerwone namioty” to znane z wielu kręgów kulturowych przestrzenie, w których kobiety przebywały w czasie krwawienia menstruacyjnego. Były to miejsca wspólnotowe, w których odpoczywały, wzajemnie się pielęgnowały, rozmawiały.

Miesiączka jest żywym, wieloletnim doświadczeniem ponad połowy polskiej populacji. Bardzo rzadko jednak doświadczamy jej w przestrzeni publicznej – pojawia się niemal wyłącznie w ramach zmedykalizowanego dyskursu zdrowia lub w kontekście komercyjnych produktów higienicznych. Czy możliwe jest przełamanie tego milczenia i docenienie okresu albo wręcz świętowanie go?

Zainicjowany przez Izę Moczarną-Pasiek w 2019 roku projekt Czerwony Namiot – Ćwiczenia z Krwawienia to działanie zamierzone w przełamywanie menstruacyjnego tabu. Podróżując po całej Polsce artystka przeprowadziła blisko trzydzieści warsztatów, podczas których osoby z doświadczeniem menstruacji spotykały się, dzieliły się swoimi opowieściami i tworzyły tekstylne reprezentacje doświadczenia miesiączki. Wszystkie prace zostały następnie zszyte w wielką instalację – Czerwony Namiot, który będzie miał swoją premierę w Galerii Domu Norymberskiego.

Przestrzeń wykreowana przez artystkę i Społeczność Czerwonego Namiotu to miejsce siostrzeństwa nie tylko osób z doświadczeniem menstruacji. To przestrzeń celebrowania wspólnoty, autonomii i cykliczności oraz mocy związanej z tworzeniem i decydowaniem o życiu. Artystka zaprasza nas do niej, by afirmować nie bohaterską, a życiodajną krew – sycić się nią i cieszyć, i właśnie dzięki temu przeżyć jako wspólnota.

19.09–12.10.2025

wernisaż: 19 września (piątek), godz. 18:00
Dom Norymberski, ul. Skałeczna 2, Kraków
Dyrektorka: Paulina Narecka
Pomysłodawczyni: Iza Moczarna-Pasiek
Kuratorka: Zofia Reznik
Produkcja: Paulina Narecka
Aranżacja wystawy: Iza Moczarna-Pasiek, Monika Nowak, Paulina Pankiewicz, Elżbieta Pankiewicz, Zofia Reznik, Łukasz Wolf, Bartosz Rozwadowski
Projekty graficzne: Katarzyna Godyń- Skoczylas, Maja Niedbał

Wystawie towarzyszy dwujęzyczna, polsko-angielska publikacja pt.:

Czerwony Namiot – Ćwiczenia z Krwawienia. Opowieść Społeczności Czerwonego Namiotu

zawierająca dokumentację fotograficzną projektu oraz opowieści menstruacyjne osób biorących w nim udział. Ponadto zawiera też rozmowę artystki z Anną Czeremchą Zajdel, teksty Agnieszki Szpili, Elżbiety Wiącek, Ewy Mrozikiewicz i Izy Moczarnej-Pasiek (Kolektyw Krwawnik), Natalii Miłuńskiej, Alicji Długołęckiej, Magdaleny Ujmy, Justyny Wierzchowskiej, Ady Klimaszewskiej i Zofii Reznik oraz herstorię Festiwalu Menstruacyjnego Krwawnik.

Książka dystrybuowana jest nieodpłatnie w wersji papierowej oraz w otwartym dostępie w wersji cyfrowej. Plik pdf dostępny jest do pobrania ze strony Domu Norymberskiego: http://dom-norymberski.com/wystawa-czerwony-namiot-cwiczenia-z-krwawienia/

(adres pliku: http://dom-norymberski.com/wp/wp-content/uploads/2025/09/Czerwony-Namiot_-ksi%C4%85%C5%BCka_net.pdf)

WYDARZENIA TOWARZYSZĄCE WYSTAWIE

„Czerwony Namiot – Ćwiczenia z Krwawienia” – warsztaty

Prowadzenie: Iza Moczarna-Pasiek
20 września 2025 (sobota), godz. 15:00

Warsztaty oparte na metodach arteterapii i pracy z ciałem, poświęcone doświadczeniu menstruacji i przekształcaniu go w sprawczą formę ekspresji. Przeznaczone dla osób z doświadczeniem menstruacji (kobiet, osób queer). Spotkanie będzie bezpieczną, terapeutyczną i kolektywną przestrzenią dla każdej osoby, która zechce wysłuchać i/lub podzielić się swoją historią menstruacyjną, odbyć podróż w głąb ciała poprzez wizualizację, przekształcić doświadczenie miesiączkowe w obiekt artystyczny oraz dołączyć swoją indywidualną opowieść (obiekt) do wielogłosowej instalacji Czerwony Namiot prezentowanej w galerii.

Współorganizacja: Fundacja MuHER

Oprowadzanie artystyczno-kuratorskie

Prowadzenie: Iza Moczarna-Pasiek i Zofia Reznik

21 września 2025 (niedziela), godz. 17:00

Kameralne oprowadzanie po wystawie przez artystkę i kuratorkę, przybliżające proces twórczy, koncepcję oraz wielowarstwowy przekaz projektu Czerwony Namiot – Ćwiczenia z Krwawienia.

„Migrena: świadomość i wsparcie” – spotkanie

Prowadzenie: Hanna Nikanava
25 września 2025 (czwartek), godz. 18:00

Spotkanie poświęcone społecznemu postrzeganiu migren oraz ich wpływowi na życie codzienne, ze szczególnym uwzględnieniem doświadczeń kobiet i osób LGBTQ+. Wydarzenie przybliży przebieg migren, konteksty ich występowania oraz możliwe formy wsparcia. Na zakończenie zaplanowana jest otwarta rozmowa – przestrzeń dzielenia się doświadczeniami, zadawania pytań, poszerzania wiedzy i wspólnego przyjrzenia się społecznym wyobrażeniom dotyczącym migren.

Współorganizacja: Fundacja MuHER

„Cykliczność mojego ciała, czyli czego nie nauczyłam się w szkole, a powinnam” – wykład online

Prowadzenie: Dominika Suprun-Lachowicz (Kolektyw Masterki)
28 września 2025 (niedziela), godz. 17:00

Dostępny online wykład analizujący cykl menstruacyjny oraz potrzeby zdrowotne osób menstruujących w poszczególnych jego fazach. Omówiony zostanie biologiczny rytm kobiecego ciała, a każda faza cyklu zostanie opisana nie tylko z perspektywy fizjologii, ale również najlepszej opieki, jaką można sobie wówczas zapewnić – w zakresie diety, ruchu i dobrostanu psychicznego.

Współorganizacja: Fundacja MuHER

„Rozmowy wzmocnienia: dyskusja o dobrostanie” – spotkanie

Moderacja: Patrycja Chlebus-Grudzień
2 października 2025 (czwartek), godz. 18:00

Spotkanie tworzące bezpieczną i dostępną przestrzeń do rozmowy o ciałach i dobrostanie. Nasze ciała wymykają się normom i standardom, mają różnorodne potrzeby i często wysyłają niejednoznaczne sygnały. Niestety, współczesna nauka i praktyka medyczna nadal pomija cielesność wielu osób (w tym kobiet i osób niebinarnych). Pierwszym krokiem ku zmianie może być zauważenie siebie i swojego ciała. W trakcie spotkania porozmawiamy o tym, czym dla nas jest dobrostan, jak radzić sobie z doświadczeniami wykluczenia oraz jak praktykować troskę – wobec siebie i innych. Dbanie o siebie może być nie tylko formą wsparcia, ale również aktem oporu wobec systemów, które próbują nas uniewidzialnić.

Współorganizacja: Fundacja MuHER

Promocja i dyskusja wokół książki Czerwony Namiot – Ćwiczenia z Krwawienia

Prowadzenie: Marta Kudelska
8 października 2025 (środa), godz. 18:00

Spotkanie wokół książki Czerwony Namiot – Ćwiczenia z Krwawienia. Opowieść Społeczności Czerwonego Namiotu z udziałem:

• Izy Moczarnej-Pasiek – pomysłodawczyni projektu i publikacji,
• Elżbiety Wiącek – uczestniczki projektu i autorki jednego z tekstów,
• Magdaleny Petryny – uczestniczki projektu i redaktorki językowej publikacji.

„Cykliczna performatywność ciała” – warsztaty

Prowadzenie: Zuzia Łapka
10 października 2025 (piątek), godz. 18:00–20:30

Warsztaty otwarte dla każdej osoby, która poprzez ciało chce zbadać i doświadczyć fenomenu cykliczności. Zajęcia będą obejmować praktyki taneczne, pracę z głosem, ćwiczenia z anatomii doświadczalnej oraz improwizacje słowne.

BIOGRAMY

Iza Moczarna-Pasiek – artywistka, językoznawczyni, feministka. W swoich projektach ukazuje obszary kobiecości ukryte za zasłoną tabu zbudowanego przez kulturę w której żyje. Jest autorką pierwszego w Polsce Kalendarza Amazonek 2005 oraz projektów poruszających takie zagadnienia jak choroba, starość, cielesność, seksualność czy menstruacja. Autorka wystaw w kraju i za granicą. Regularnie wyjeżdża na rezydencje artystyczne. Stypendystka MKiDN. Mama Natashy. Miesiączkowała od 12 do 50 roku życia. Obecnie uczy się jak żyć bez Krwi.

Zofia Reznik – queerowa feministka, badaczka i działaczka sztuki, doktora nauk o sztuce i aktywistka. Lubi miesiączkę dzięki przyjaźni z Izą, ale nie pamięta swojej pierwszej Krwi. Zbiera herstorie dolnośląskich artystek, zajmuje się badaniami artystycznymi, pisze, tworzy, kuratorkuje, facylituje, trzyma kręgi kobiet*, prowadzi kąpiele leśne i szuka nowych, ucieleśnionych metod w humanistyce. Porusza wiedzę w ramach Tercetu ¿Czy badania artystyczne? oraz Kolektywu Kariatyda, który uzupełnia polską Wikipedię o kobiety związane ze sztuką. W 2022 r. wraz z Beatą Rojek i Sonią Sobiech zaprezentowała w galerii 66P we Wrocławiu wystawę „Wczorajsze sny tkają ruiny jutrzejszych świątyń” dedykowaną aborcyjnemu upełnomocnieniu i sieci wsparcia. Pracuje jako wykładowczyni w ASP we Wrocławiu, poszukuje ścieżki praktykowania nauki w ruchu i z przyrodą.

TEKST KURATORSKI

„Czerwone namioty” to znane z wielu kręgów kulturowych przestrzenie, w których osoby w czasie krwawienia przebywały, wspólnie odpoczywały i wzajemnie się pielęgnowały. W epoce przed rewolucją przemysłową kobiety były dostrojone do rytmów przyrody, a ich ciała zsynchronizowane zarówno z księżycem jak i ze sobą nawzajem. Polegując i krwawiąc znajdowały się poza przestrzenią codzienności, pracy fizycznej i opiekuńczej – o czym mogły rozmawiać będąc poza rutyną działania w gospodarstwie? Jakimi praktykami wypełniały ten czas i jakimi dzieliły się ze sobą opowieściami? Jak współregulowały się ich organizmy i jak ich przejściowa nieobecność wpływała na otoczenie?

Miesiączka jest żywym, wieloletnim doświadczeniem ponad połowy polskiej populacji. Bardzo rzadko jednak doświadczamy jej w przestrzeni publicznej – pojawia się niemal wyłącznie jako zjawisko ujęte w zmedykalizowany dyskurs zdrowia lub w kontekście komercyjnych produktów higienicznych. W zaangażowanych feministycznie kręgach wybrzmiewa w ostatnich latach problematyka menstruacyjnego ubóstwa, dyskutowana jest też kwestia okresowego urlopu. Jednak społeczne świętowanie okresu wydaje się nierealnie. Czy można miesiączkę doceniać, celebrować, ujrzeć jako atrakcyjną, polubić i wreszcie – uwspólnić?

Zainicjowany przez Izę Moczarną-Pasiek w 2019 roku projekt Czerwony Namiot – Ćwiczenia z Krwawienia to działanie zamierzone w przełamywanie menstruacyjnego tabu. Podróżując po całej Polsce artystka przeprowadziła blisko trzydzieści warsztatów, podczas których osoby z doświadczeniem menstruacji spotykały się, snuły opowieści prosto ze swoich ciał i splatały je ze sobą. Kobiety przeglądały się nawzajem w swoich wspomnieniach, sięgały do zranień, przepracowywały przekonania. Podczas tych spotkań powstawały też z tekstyliów ich osobiste, miękkie i barwne reprezentacje miesiączki. Zszywane razem rosły z miesiąca na miesiąc jako płachty Czerwonego Namiotu, wysyconego wielopokoleniową herstorią miesięcznej krwi. Stworzona z inicjatywy i dzięki determinacji Moczarnej-Pasiek instalacja oraz książka, zawierające menstruacyjne opowieści, wywiady i dedykowane projektowi teksty, są dziełem wspólnotowym – kolektywną narracją o miesiączce, szeroką i wielowątkową rzeką krwi, która jest przejawem ogromnej mocy kreacji zaangażowanych w to działanie osób.

Istnieje jednak także ciemna strona „‬czerwonych namiotów” i „‬chat menstruacyjnych” – bywały one też sposobem na społeczną kontrolę płodności i nadzór nad reprodukcją. Pod wpływem wielkich systemów religijnych menstruujące kobiety zaczęto traktować jako „‬nieczyste” i przez to izolować od społeczności, co głęboko stygmatyzowało kobiecość w ogóle. Jak ukazała Julia Kristeva, twórczyni teorii abiektu, kulturowo krew menstruacyjna sytuowana jest jako „‬brudna” zaraz obok ekskrementów, w przeciwieństwie do innych wydzielin ciała, takich jak łzy czy sperma. Zdaniem filozofki to właśnie okres jest oznaką rozdzielającej płcie różnicy seksualnej, a „‬krew menstruacyjna przedstawia niebezpieczeństwo płynące z wnętrza tożsamości”¹. To zaś w patriarchalnym społeczeństwie opartym na płciowym binaryzmie, prowadzi właśnie do przejawów mizoginii – kontrolowania żeńskich ciał i opresji kobiet. 

Ponieważ krew menstruacyjna „‬zagraża relacji między płciami”, jak dalej pisze Kristeva, to właśnie regularne krzywdzenie nakazami i zakazami, obrzydzanie i ośmieszanie miesiączki oraz wypieranie jej z przestrzeni społecznej jest sposobem na umniejszenie żeńskiej mocy, odebranie kobietom sprawczości. Dominujące kulturowe narracje wokół krwi są zdaniem badaczki spolaryzowane: z jednej strony istnieje nieomal kult krwi bohaterskiej (fr. sang héroïque), przelewanej w ważnych sprawach i będącej znakiem ofiary – chwalebnego oddania życia, z drugiej zaś płynie ukrywana krew menstruacyjna (fr. sang menstruel), czyli reprezentacja wszystkiego co w kulturze „‬nieczyste”, pogardzane i tabuizowane. To jednak ta sama krew, choć wypływająca innymi otworami ciała.

Nie wszystkie kultury wypierały miesiączkę – istnieją też świadectwa praktyk czczenia jej jako przejawu boskiej mocy kreacji. Z przepołowionego ciała babilońskiej bogini Tiamat powstały ziemia i niebo, a płyny jej ciała rozlały się i wytworzyły życie. Była ona boginią-matką, Matczynym Morzem, potencją życia, źródłem stworzenia i, jak odnotowuje hydrofeministyczna badaczka Astrida Neimanis, boginią nie tylko oceanów, lecz także menstruacji² – po brutalnym ciosie Marduka wylały się z Tiamat nie tylko słone łzy, ale także jej życiodajna krew. Żeńska siła i cykliczność należały do sfery sacrum i były celebrowane także w niektórych rdzennych kulturach amerykańskich, polinezyjskich czy afrykańskich, a także w opisanych przez Mariję Gimbutas staroeuropejskich kulturach matriarchalnych. Dla kobiet Navajo, malijskich Dogonek, australijskich Aborygenek czy nowozelandzkich Maorysek „‬czerwone namioty” mogły być przestrzenią ochrony i pielęgnacji duchowości. Dobrowolność odosobnienia sprzyja przeżywaniu własnego ciała, kontaktowaniu się z mocą, przyjmowaniu wizji.

Czerwony Namiot jest miejscem siostrzeństwa osób z doświadczeniem menstruacji, wymiany i ucieleśnionej troski. Jego idea w ostatnim czasie odżywa i staje się symbolicznym miejscem przekraczania zmowy milczenia, odzyskiwania menstrualnej tradycji oraz kolektywnej siły i sprawczości w post-genderowym krajobrazie społeczno-kulturowym. To przestrzeń więzi, autonomii, celebrowania cykliczności oraz mocy tworzenia i decydowania o życiu – nie tylko w sensie prokreacji, ale przede wszystkim w wymiarze społecznym, środowiskowym i politycznym. Namiot, do którego zaprasza nas Moczarna-Pasiek, to przestrzeń afirmacji i odpoczynku, gdzie kultura wyzysku, bohaterstwa i śmierci transformowana jest w kulturę wzajemności i pielęgnacji życia. Możemy w nim cieszyć się żywą krwią i nią sycić oraz właśnie dzięki niej przeżyć jako wspólnota.

tekst: Zofia Reznik

1 Julia Kristeva, Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie, przeł. Maciej Falski, Kraków 2007, s. 70.

2 Astrida Neimanis, Ciała wodne. Posthumanistyczna fenomenologia feministyczna, przeł. Sławomir Królak, Warszawa 2024, s. 166.